O futuro de dátaos commons: buscando o equilibrio entre oportunidades e desafíos

O concepto de data commons ou bens comúns de datos xorde como un enfoque transformador para a xestión e o intercambio de datos que sirvan a fins colectivos e como alternativa ao crecente número de macrosilos de datos de uso privado. Ao tratar os datos como un recurso compartido, dátaos  commons facilitan a colaboración, a innovación e o acceso equitativo aos mesmos, salientando o valor comunal dos datos por encima de calquera outra consideración. A medida que navegamos polas complexidades da era dixital -marcada na actualidade polos rápidos avances en intelixencia artificial (IA) e o continuo debate sobre os retos en a gobernación de datos- o papel que poden xogar dátaos  commons é agora probablemente máis importante que nunca.

Que son dátaos commons?

Dátaos commons refírense a un marco cooperativo onde os datos son recompilados, gobernados e compartidos entre todos os participantes da comunidade mediante protocolos que promoven a apertura, a equidade, o uso ético e a sustentabilidade. Dátaos commons diferéncianse dos modelos tradicionais de intercambio de datos, principalmente, pola prioridade que se dá á colaboración e a inclusión sobre o control unitario.

Outro obxectivo común de dátaos commons é a creación de coñecemento colectivo que poida ser utilizado por calquera para o ben da sociedade. Isto fainos particularmente útiles á hora de afrontar os grandes desafíos actuais , como os retos do medio ambiente, a interacción multilingüe, a mobilidade, as catástrofes humanitarias, a preservación do coñecemento ou os novos desafíos da saúde e a sanidade.

Ademais, tamén é cada vez máis frecuente que estas iniciativas para compartir datos incorporen todo tipo de ferramentas que faciliten a súa análise e interpretación conseguindo así democratizar non só a propiedade e o acceso aos datos, senón tamén o seu uso.

Por todo o anterior, dátaos commons poderían considerarse hoxe en día como infraestrutura dixital pública crítica á hora de aproveitar os datos e promover o benestar social.

Principios de dátaos commons

Dátaos  commons constrúense sobre unha serie de principios simples que serán clave para a súa correcta gobernación:

• Apertura e accesibilidade: os datos deben ser accesibles para todos os autorizados.
• Gobernación ética: equilibrio entre a inclusión e a privacidade.
• Sustentabilidade: establecer mecanismos de financiamento e recursos para manter os datos como bens comúns ao longo do tempo.
• Colaboración: fomentar que os participantes contribúan con novos datos e ideas que habiliten o seu uso para o beneficio mutuo.
• Confianza: relacións baseadas en a transparencia e a credibilidade entre partícipes.

Ademais, se queremos asegurarnos tamén de que os data commons cumpran o seu papel como infraestrutura dixital de dominio público, deberemos garantir outros requisitos mínimos adicionais como: existencia de identificadores únicos permanentes, metadatos documentados, acceso fácil a través de interfaces de programación de aplicacións (API), portabilidade dos datos, acordos de intercambio de datos entre pares e capacidade de realizar operacións sobre os mesmos.

O importante papel de dátaos commons na era da Intelixencia Artificial

A innovación impulsada pola IA incrementou exponencialmente a demanda de conxuntos de datos datos diversos e de alta calidade, un ben relativamente escaso a gran escala que pode dar lugar a pescozos de botella no desenvolvemento futuro da tecnoloxía e que, ao mesmo tempo, fai de dátaos commons un facilitador moi relevante á hora de conseguir unha IA máis equitativa. A o  proporcionar conxuntos de datos compartidos gobernados por principios éticos , dátaos  commons contribúen a mitigar riscos frecuentes como os rumbos, os monopolios de datos e o acceso desigual aos beneficios da IA.

Ademais, a actual concentración dos desenvolvementos no ámbito da IA representa tamén un desafío para o interese público. Neste contexto, dátaos commons contan coa chave necesaria para habilitar un conxunto de sistemas e aplicacións de IA alternativos, públicos e orientados ao interese xeral, que poidan contribuír a rebalancear esta concentración de poder actual. O obxectivo destes modelos sería demostrar como se poden deseñar sistemas máis democráticos, orientados ao interese público e con propósitos ben definidos, baseados nos principios e modelos de gobernación da IA pública.

Con todo, a era da a IA generativa tamén presenta novos desafíos para dátaos  commons como, por exemplo e quizais o máis destacado, o risco potencial dunha explotación descontrolada dos conxuntos de datos compartidos que podería dar lugar a novos desafíos éticos por o uso indebido dos datos e a vulneración da privacidade.

Doutra banda, a falta de transparencia en canto ao uso de dátaos commons por parte da IA podería tamén acabar desmotivando ás comunidades que os xestionan pondo en risco a súa continuidade. Isto débese á preocupación de que ao final a súa contribución poida estar a beneficiar principalmente ás grandes plataformas tecnolóxicas, sen que haxa ningunha garantía dunha repartición máis xusta do valor e o impacto xerados tal como pretendíase inicialmente."

Por todo o anterior, organizacións como Open Future avogan desde hai xa varios anos por unha unha Intelixencia Artificial que funcione como un ben común , xestionada e desenvolvida como unha infraestrutura pública dixital en beneficio de todos, evitando a concentración de poder e promovendo a equidade e a transparencia tanto no seu desenvolvemento como na súa aplicación.

Para iso propoñen unha serie de principios principios que guíen a gobernación dos bens comúns de datos na súa aplicación para o adestramento da IA de forma que se maximice o valor xerado para a sociedade e minimícense  as posibilidades de potenciais abusos por intereses comerciais:

• Compartir tantos datos como sexa posible, pero mantendo as restricións que poidan resultar necesarias para preservar os dereitos individuais e colectivos.
• Ser completamente transparente e proporcionar toda a documentación existente sobre os datos, así como sobre o seu uso, permitindo ademais distinguir claramente entre datos reais e sintéticos.
• Respectar as decisións tomadas sobre o uso dos datos por parte das persoas que contribuíron previamente á creación dos datos, xa sexa mediante a cesión dos seus propios datos ou a través da elaboración de novos contidos, incluíndo tamén o respecto cara a calquera marco legal existente.
• Protexer o beneficio común no uso dos datos e un uso sustentable dos mesmos para poder asegurar unha gobernación adecuada ao longo do tempo, recoñecendo sempre a súa natureza relacional e colectiva.
• Garantir a calidade dos datos, o que resulta crítico á hora de conservar o seu valor como ben de interese común, especialmente tendo en conta os potenciais riscos de contaminación asociados ao seu uso por parte da IA.
• Establecer institucións fiables que se encarguen da gobernación dos datos e faciliten a participación por parte de toda a comunidade creada ao redor dos datos, indo así un paso máis aló dos modelos existentes na actualidade para os intermediarios de datos.

Casos de uso e aplicacións

Existen na actualidade múltiples exemplos reais que nos axudan a ilustrar o potencial transformador de dátaos  commons:

• Data commons sanitarios: proxectos como a iniciativa do National Institutes of Health nos Estados Unidos - NIH Common Fund para analizar e compartir grandes conxuntos de datos biomédicos, ou o Cancer Research Data Commons do National Cancer Institute, demostran como os data commons poden contribuír á aceleración da investigación e a innovación en saúde.

• Entrenamiento de la IA e machine learning: a avaliación dos sistemas de IA depende de conxuntos de datos de proba rigorosos e estandarizados. Iniciativas como OpenML  ou MLCommons  constrúen conxuntos de datos abertos, a gran escala e diversos, axudando á comunidade en xeral a ofrecer sistemas de IA máis precisos e seguros.
• Data commons urbanos e de mobilidade: as cidades que aproveitan plataformas compartidas de datos urbanos melloran a toma de decisións e os servizos públicos mediante a análise colectiva de datos, como é o caso de Barcelona Barcelona Dades , que ademais dun amplo repositorio de datos abertos integra e difunde datos e análises sobre a evolución demográfica, económica, social e política da cidade. Outras iniciativas como o propio OpenStreetMaps  poden tamén contribuír a proporcionar datos xeográficos de libre acceso.
• Preservación da cultura e o coñecemento: con iniciativas tan relevantes neste campo como o proxecto de Common Common Voice  de Mozilla para preservar e revitalizar os idiomas do mundo, ou Wikidata , cuxo obxectivo consiste en proporcionar un acceso estruturado a todos os datos provenientes dos proxectos de Wikimedia, incluíndo a popular Wikipedia.

Desafíos en dátaos  commons

A pesar da súa promesa e potencial como ferramenta transformadora para os novos desafíos na era dixital, dátaos  commons afrontan tamén os seus propios desafíos:

• Complexidade na gobernación: chegar a conseguir un equilibrio correcto entre a inclusión, o control e a privacidade pode resultar unha tarefa delicada.
• Sustentabilidade: moitos de dátaos  commons existentes libran unha batalla continua para tentar asegurarse o financiamento e os recursos que necesitan para manterse e garantir a súa supervivencia a longo prazo.
• Problemas legais e éticos: abordar os retos relativos aos dereitos de propiedade intelectual, a titularidade de datos e o uso ético seguen sendo aspectos críticos que aínda non se han resulto por completo.
• Interoperabilidade: asegurar a compatibilidade entre conxuntos de datos e plataformas é un obstáculo técnico persistente en case calquera iniciativa de compartición de datos, e dátaos  commons non ían ser a excepción.

O camiño a seguir

Para desbloquear o seu pleno potencial, dátaos  commons requiren de unha acción colectiva e unha aposta decidida pola innovación. As accións crave inclúen:

• Desenvolver modelos de gobernación estandarizados que consigan o equilibrio entre as consideracións éticas e os requisitos técnicos.
• Aplicar o principio de reciprocidade no uso dos datos, esixindo a aqueles que se benefician deles compartir os seus resultados de volta coa comunidade.
• Protección de datos sensibles mediante a anonimización, evitando que os datos poidan ser utilizados para vixilancia masiva ou discriminación.
• Fomentar o investimento en infraestrutura para apoiar o intercambio de datos escalable e sustentable.
• Promover a concienciación sobre os beneficios sociais de dátaos  commons para impulsar a participación e a colaboración.

Os responsables políticos, investigadores e organizacións civís deberían traballar xuntos para crear un ecosistema no que os data commons poidan prosperar, fomentando un crecemento máis equitativo na economía dixital e garantindo que os bens comúns de datos poidan beneficiar a todos.

Conclusión

Dátaos  commons poden supor unha poderosa ferramenta á hora de democratizar o acceso aos datos e fomentar a innovación. Nesta era definida pola IA e a transformación dixital, ofrécennos un camiño alternativo cara a o progreso equitativo, sustentable e inclusivo. Ao abordar os seus desafíos e adoptar un enfoque de gobernación colaborativa mediante a cooperación entre comunidades, investigadores e reguladores poderase garantir un uso equitativo e responsable dos datos.

Deste xeito conseguirase que os data commons convértanse en un alicerce fundamental do futuro dixital, incluíndo as novas aplicacións da Intelixencia Artificial, podendo servir ademais como ferramenta habilitadora fundamental para algunhas das accións crave que forman parte da a recentemente anunciada compás Europeo de competitividade , como a estratexia da nova Unión de Datos e a iniciativa de as Gigafábricas de IA.

Fonte orixinal da noticia