A decidida aposta polos espazos comúns de datos
a nivel europeo é un dos eixos principais da Estratexia Europea de Datos aprobada en 2020 . No este documento xa se anunciaba esta formulación como base para, por unha banda, para dar soporte ao impulso das políticas públicas e, por outra, facilitar o desenvolvemento de produtos e servizos innovadores a partir da intelixencia de datos e a aprendizaxe automática.
Agora ben, a dispoñibilidade de grandes conxuntos de datos sectoriais precisaba, como orzamento ineludible, un marco normativo adecuado de carácter transversal que permitise establecer as condicións de viabilidade e seguridade desde a perspectiva xurídica. A este respecto, unha vez consolidada a reforma da regulación sobre reutilización da información do sector público con novidades de gran calado como os datos de alto valor , en 2022 aprobouse a regulación sobre gobernación de datos e posteriormente, xa en 2023, a denominada Lei de Datos . Con estas iniciativas xa aprobadas e a recente publicación oficial do Regulamento sobre Intelixencia Artificial , o impulso dos espazos de datos adquire unha especial transcendencia, en particular no ámbito do sector público, co fin de garantir a dispoñibilidade de datos suficientes e de calidade.
Os espazos de datos: diversidade na súa configuración e regulación
Na Estratexia Europea de Datos xa se contemplaba a creación de espazos comúns europeos de datos nunha serie de sectores e ámbitos de interese público, aínda que ao mesmo tempo non se descartaba que se puxesen en marcha outros novos. De feito, nos últimos anos anunciáronse novos espazos, co que o número actual ampliouse notablemente como veremos máis adiante.
A razón principal dos espazos de datos consiste en facilitar a posta en común e o intercambio de datos fiables e seguros en sectores económicos estratéxicos e ámbitos de interese público. Así pois, non se trata simplemente de promover grandes conxuntos de datos senón, sobre todo, de apostar por iniciativas que ofrezan a accesibilidade dos datos segundo modelos de gobernación idóneos que, en última instancia, permitan a interoperabilidade daqueles no conxunto da Unión Europea a partir de infraestruturas tecnolóxicas adecuadas.
Aínda que se poidan ofrecer caracterizacións xerais dos espazos de datos a partir dunha serie de notas comúns , o certo é que existe unha gran diversidade desde a perspectiva xurídica canto aos fins que perseguen, as condicións nas que se comparten os datos e, en particular, os suxeitos que participan.
Esta heteroxeneidade tamén se atopa presente en os espazos relacionados co sector público, é dicir, aqueles en os que existe un protagonismo destacado dos datos xerados por Administracións e outras entidades públicas no exercicio das súas funcións aos que, por tanto, resulta de plena aplicación a regulación sobre reutilización e datos abertos aprobada en 2019 .
Cales son os espazos europeos de datos relativos ao sector público?
A principios de 2024 fíxose pública a segunda versión dun documento de traballo da Comisión Europea co dobre obxectivo de ofrecer unha visión actualizada do marco normativo europeo para os espazos de datos e, así mesmo, identificar as iniciativas europeas sobre espazos de datos para avaliar o seu grao de madurez e os principais desafíos de futuro que expón cada unha delas.
En concreto, polo que se refire a as Administracións públicas contémplanse catro espazos de datos: o espazo de datos xurídicos, o relativo a a contratación pública, o vinculado a o sistema técnico “unha soa vez” no contexto da Administración electrónica e, finalmente, o espazo de datos de seguridade para a innovación. Se trata de iniciativas moi diversas que, ademais, presentan un grao de madurez desigual, de maneira que algunhas contan cun nivel de desenvolvemento certamente avanzado e un sólido soporte institucional, mentres que outros casos simplemente están esbozados inicialmente e teñen por diante un esforzo considerable para o seu deseño e implementación.
Analicemos máis en profundidade cada un destes espazos aos que se refire o citado documento de traballo.
1. Espazo de datos xurídicos
Se trata dun espazo de datos vinculado coa lexislación e a xurisprudencia xeradas tanto pola Unión Europea como polos Estados membros. Con esta iniciativa preténdese apoiar ao colectivo das profesións xurídicas, ás Administracións públicas e, en xeral, facilitar á sociedade o acceso co fin de reforzar os mecanismos do Estado de Dereito. Este espazo fundamentouse ata agora en dúas iniciativas concretas:
- Unha relativa á información sobre a normativa publicada oficialmente, que se articulou a través de o Identificador Europeo de Lexislación-ELI (European Legislation Identifier). Trátase dun estándar europeo que facilita a identificación das normas de maneira estable e facilmente reutilizable xa que describe a lexislación cun conxunto de metadatos procesables automaticamente, de acordo con unha ontología recomendada.
- A segunda, pola súa banda, refírese a as decisións adoptadas polos órganos xudiciais, cuxa accesibilidade se facilitou mediante un sistema europeo de identificador único denominado ECLI (European Case Law Identifier) que se asigna ás decisións dos órganos xudiciais tanto europeos como estatais.
Estas dúas relevantes iniciativas, que facilitan o acceso e o tratamento automatizado da información xurídica, esixiron pasar dun modelo de xestión baseada en documentos (boletín oficial, resolucións xudiciais) a un modelo baseado en datos. E foi precisamente este cambio de paradigma o que permite ofrecer servizos avanzados de información que van máis aló dos límites xurídicos e lingüísticos que expoñen a diversidade regulatoria e idiomática existente ao longo da Unión Europea.
En todo caso, aínda recoñecendo o importante avance que supoñen, aínda restan importantes retos aos que facer fronte, como podería ser o caso de facilitar o acceso por preceptos concretos e non por documentos normativos ou, entre outros, a dispoñibilidade dos documentos xudiciais a partir das normas que aplican e, así mesmo, a vinculación das normas coa súa interpretación xudicial polos diversos órganos xudiciais de todos os Estados. No caso destes dous últimos supostos o desafío é mesmo maior, xa que esixirían a ligazón automatizada de ambos os identificadores.
2. Espazo de datos de contratación pública
Trátase, sen dúbida, dun dos espazos cun maior impacto potencial por canto no conxunto da Unión Europea calcúlase que as entidades públicas invisten uns dous billóns de euros (case o 14% do PIB) na compra de servizos, obras e subministracións . Así pois, con este espazo preténdese non só facilitar o acceso ao mercado da contratación pública en toda a Unión Europea senón tamén reforzar a transparencia e a rendición de contas no gasto público asociado á este actividade, o que resulta esencial na loita contra a corrupción e na mellora da eficiencia.
A relevancia práctica deste espazo vén reforzada polo feito de que dispoña dun documento oficial específico que apoia decididamente o proxecto e onde se establece unha precisa folla de ruta co obxectivo de asegurar o seu despregamento nuns prazos razoables. Ademais, a pesar das limitacións no seu ámbito de aplicación (non se contempla ampliar a obriga de publicación aos contratos que se atopan por baixo dos limiares establecidos a nivel europeo, nin tampouco os anuncios relativos á finalización dos contratos), atópase en un estado moi avanzado, en particular polo que se refire a a dispoñibilidade dunha ontología específica que facilita a accesibilidade da información e a súa reutilización ao reforzar as condicións de interoperabilidade.
En definitiva, con este espazo está a facilitarse o tratamento automatizado dos datos relativos á contratación pública partindo da interconexión dos conxuntos de datos existentes, o que facilita unha visión máis completa da contratación pública no conxunto da Unión Europea, a pesar de que se calculou que existen máis de 250.000 poderes adjudicadores de contratos públicos.
3. Sistema Técnico Único (Administración electrónica)
Con este novo espazo preténdese dar soporte á necesidade que existe nos procedementos administrativos de recompilar información emitida por Administracións doutros Estados, sen que se lle requira directamente aos interesados. Trátase, por tanto, de recompilar de forma automática e segura as probas requiridas nun ámbito formalizado a partir da interconexión directa entre as diversas entidades públicas que, desta maneira, actuarán como fontes auténticas da información requirida.
Esta iniciativa está vinculada co obxectivo de abordar a simplificación administrativa e, en concreto, coa aplicación de:
4. Espazo de datos de seguridade para a innovación
Neste caso o obxectivo consiste en mellorar o acceso das autoridades policiais aos datos necesarios para adestrar e validar algoritmos co obxectivo de reforzar o uso da intelixencia artificial e, deste xeito, reforzar o cumprimento normativo con pleno respecto das normas éticas e xurídicas.
Aínda que se parte dunha ineludible necesidade de facilitar o intercambio de datos entre as autoridades policiais dos Estados membros, con todo, o documento de traballo salienta que non se trata dunha prioridade nas estratexias sobre Intelixencia Artificial neste ámbito, destacándose así mesmo que o uso avanzado de datos nesta área desde a perspectiva da innovación é relativamente baixo na actualidade.
A este respecto é oportuno destacar a iniciativa para o desenvolvemento do sandbox de Europol , proxecto que foi auspiciado pola decisión do Comité Permanente de Cooperación Operativa en materia de Seguridade Interior (COSI) ao apostar pola creación dun espazo illado que permita aos Estados desenvolver, adestrar e validar modelos de intelixencia artificial e aprendizaxe automática.
Agora que xa se atopa en gran medida consolidado o proceso de dixitalización das entidades públicas, o principal reto para os espazos de datos neste ámbito consiste en ofrecer condicións técnicas, xurídicas e organizativas adecuadas para facilitar a dispoñibilidade dos datos e a súa interoperabilidade. Neste sentido, conviría ter en conta estes espazos de datos á hora de ampliar a listaxe de datos de alto valor , na liña xa adiantada polo estudo publicado pola Comisión Europea en 2023 , onde se salienta que os conxuntos de datos con maior potencial son os relativos a Goberno e administración pública, os vinculados a Xustiza e asuntos xurídicos, así como os datos financeiros.
Fonte orixinal da noticia
- Información e datos do sector público
