O pasado novembro de 2023, CRUE Universidades Españolas
publicou o informe TIC360 “Analítica de datos na Universidade” . O informe é unha iniciativa do grupo de traballo de Dirección de TI Crue-Dixitalización e ten como obxectivo expor como a optimización nos procesos de extracción e tratamento dos datos é clave para a xeración do coñecemento en contornas da universidade pública española. Para iso inclúense cinco capítulos nos que se abordan determinados aspectos relacionados coa tenza de datos e as capacidades analíticas das universidades para xerar coñecemento sobre o seu funcionamento.
Por que é importante a analítica de datos e cales son os seus retos?
En la introducción, se recuerda el concepto de analítica de datos como la extracción de conocimiento a partir de datos disponible, resaltando su importancia creciente en la era actual. La analítica de datos es el instrumento adecuado para obtener la información necesaria que sirva de base para tomar decisiones en distintos campos. Entre otras cuestiones, ayuda a optimizar los procesos de gestión o mejorar la eficiencia energética de la organización, por poner algunos ejemplos. Aunque es fundamental para todos los sectores, el documento se centra en el potencial impacto de los datos en la economía y la educación, enfatizando la necesidad de un enfoque ético y responsable.
O informe explora o desenvolvemento acelerado desta disciplina, impulsado pola abundancia de datos e a avanzada capacidade de cómputo; no entanto, tamén se alerta sobre os riscos inherentes dunhas ferramentas baseadas en técnicas e algoritmos que están en fase de desenvolvemento, e que ademais poden introducir rumbos baseados en idade, procedencia, sexo, status socioeconómico, etc. En este sentido, é importante ter en conta a importancia de a privacidade, a protección de datos persoais, a transparencia e a explicabilidad, é dicir, que cando un algoritmo xera un resultado, debe ser posible explicar como se chegou a ese resultado.
Un bo resumo deste capítulo é a seguinte frase do autor: “O bo uso dos datos non nos levará ao paraíso, pero si pode construír unha sociedade máis sustentable, xusta e inclusiva. Pola contra, o seu mal uso si podería achegarnos a un inferno dixital”.
Que beneficio achegaría ás universidades participar nos Espazos de Datos?
O primeiro capítulo, partindo da base de que o dato é o gran protagonista e o activo vertebrador da transformación dixital, aborda o concepto de Espacio de Datos , destacando a súa relevancia na estratexia da Comisión Europea como o activo máis importante da economía do dato.
Tras resaltar os potenciais beneficios de compartir datos, o capítulo destaca como a economía do dato, impulsada por un mercado único de datos compartidos, pode axustarse aos valores europeos e contribuír a unha economía dixital máis xusta e inclusiva. A iso poden contribuír iniciativas como a Estratexia España Dixital 2026 , onde se destaca o papel do dato como unha activo clave na transformación dixital.
La participación del mundo universitario en los espacios de datos presenta múltiples ventajas, como la compartición, el acceso y la reutilización de recursos de datos generados por otras comunidades universitarias. Esto permite avanzar más rápidamente en las investigaciones, optimizando los recursos públicos dedicados anteriormente la investigación. Una iniciativa que pone de manifiesto dichos beneficios es el Espazo Europeo de Ciencia Aberta (EOSC) , que persegue establecer vínculos entre investigadores e profesionais en ciencia e tecnoloxía nunha contorna virtual con servizos abertos e sen fisuras para o almacenamento, xestión, análise e reutilización de datos científicos, máis aló de fronteiras físicas e de disciplinas científicas. O capítulo tamén introduce diferentes aspectos relacionados cos espazos de datos como os seus principios reitores, a lexislación, os participantes e os roles a considerar. Tamén resalta algúns aspectos relacionados co goberno dos espazos de datos e coas tecnoloxías necesarias para o seu despregamento.
En que consiste o Espazo Europeo de Datos de Habilidades (European Skill Data Space)?
Este segundo capítulo explora a creación de un espazo común europeo de datos, enfocado nas habilidades. Este espazo busca reducir a brecha entre habilidades educativas e necesidades do mercado laboral, aumentando a produtividade e competitividade grazas a un acceso transfronteirizo a datos crave para a creación de aplicacións e outros usos innovadores. Neste sentido, é fundamental ter en conta a liberación de a versión 3.1 do European Learning Model (ELM) , que pasa a consolidarse como o modelo europeo único de datos para calquera tipo de aprendizaxe (formal, non formal, informal) base para o Espazo Europeo de Datos de Habilidades.
O informe define as fases e os elementos crave para a creación e integración no Espazo Europeo de Datos de Habilidade, destacando que contribucións poderían achegar e que poderían esperar os distintos roles (provedor de educación e capacitación, demandante de emprego, cidadán, estudante e empregador).
Cal é o rol da universidade española no contexto dos Espazos Europeos de Datos?
Este capítulo céntrase no rol de as universidades españolas dentro dos espazos de datos europeos como un axente fundamental para a transformación dixital do país. Para conseguir eses resultados e obter os beneficios que achega a analítica de datos e a interacción con espazos europeos de datos, as institucións deben pasar dun modelo estático, baseado en criterios de planificación a medio e longo prazo, a modelos flexibles máis adecuados á realidade líquida na que vivimos, de tal forma que se poidan aproveitar os datos para mellorar a educación e a investigación.
Neste contexto, é fundamental a importancia da colaboración e o intercambio de datos a nivel europeo, pero tendo en conta a lexislación vixente, tanto a xenérica como a específica dun dominio particular. Neste sentido, estamos a asistir a unha revolución para a cal o cumprimento normativo e o compromiso por parte da organización universitaria é crucial. Córrese o risco de que organizacións que non sexan capaces de cumprir co bloque normativo, non poderán xerar conxuntos de datos de alta calidade.
Finalmente, el capítulo ofrece una serie de indicaciones sobre el tipo de plantilla que deberían tener las universidades para no verse privadas de la creación de un cuerpo de analistas y expertos en computación, vitales para el futuro.
Que tipo de certificacións existen no ámbito dos datos?
Para poder abordar os retos introducidos nos capítulos do informe, necesítase que as universidades conten con: (1) datos con niveis adecuados; (2) boas prácticas con respecto ao seu goberno, xestión e calidade; e (3) profesionais suficientemente cualificados e capacitados para desempeñar as distintas tarefas. Para transmitir confianza nestes elementos este capítulo xustifica a importancia de ter certificacións para o tres elementos presentados:
- Certificacións do nivel de calidade de produtos de datos como ISO/IEC 25012, ISO/IEC 25024 e ISO/IEC 25040.
- Certificaciones del nivel de madurez organizacional con respecto al gobierno del dato, gestión del dato y gestión de la calidad del dato, basadas en el modelo MAMD.
- Certificaciones de competencias personales de datos, como las referidas a conocimientos tecnológicos o las certificaciones de competencia profesionales, entre las que se incluyen las expedidas por CDMP o la Certificación CertGed.
En que estado está a Universidade na era do dato?
Aínda que se avanzou na materia, as universidades españolas aínda teñen un camiño por diante para adaptarse e transformarse en organizacións dirixidas por datos, e así poder obter o máximo beneficio das analíticas de datos. Neste sentido, é necesario unha actualización da forma de operar en todas as áreas que abarca a universidade, o cal require actuar e liderar os cambios necesarios para poder ser competitivos na nova realidade na que estamos xa vivindo.
O obxectivo é que a analítica xere impacto na mellora da docencia universitaria para o que é fundamental a dixitalización dos procesos de docencia e aprendizaxe. Con iso xeraranse beneficios tamén na personalización da aprendizaxe e a optimización dos procesos administrativos e de xestión.
En resumo, a análise de datos é área de gran importancia para mellorar a eficiencia do sector universitario, pero para alcanzar todos os seus beneficios é necesario continuar traballando tanto no desenvolvemento de espazos de datos, como na capacitación do persoal. Este informe busca proporcionar información para avanzar na materia en ambos os sentidos.
