accesskey_mod_content

O espazo europeo de datos para a contratación pública: posibilidades, dificultades e desafíos

  • Escoitar
  • Copiar
  • Imprimir PDF
  • Compartir

28 decembro 2023

Por que é necesario un espazo de datos no ámbito da contratación pública, un polo estratéxico para dinamizar unha economía máis innovadora, competitiva e eficiente.

O enfoque da regulación da Unión Europea ha dado un xiro importante desde que en 2003 impulsásese a primeira normativa sobre reutilización da información do sector público. En concreto, como consecuencia da Estratexia Europea de Datos(Abre en nova xanela) aprobada en 2020 se está ampliando el enfoque regulatorio al menos desde dos puntos de vista: 

  • por unha banda, están a impulsarse modelos de gobernación que teñan en conta a necesidade de integrar, desde o deseño e por defecto, o respecto a outros dereitos e intereses xuridicamente relevantes, como é o caso da protección dos datos persoais, a propiedade intelectual ou o segredo comercial, tal e como sucedeu singularmente a través do Regulamento de Gobernación dos Datos; 
  • por outra banda, ampliando el ámbito subjetivo de las normas para ir más allá del sector público, de manera que también se empiezan a contemplar obligaciones dirigidas específicamente a entidades privadas, tal y como demuestra la aprobación en noviembre de 2023 del Regulamento sobre normas harmonizadas para un acceso xusto aos datos e a súa utilización(Abre en nova xanela) (coñecido como Lei de Datos). 

Nesta nova formulación adquiren un singular protagonismo os espazos de datos(Abre en nova xanela) , tanto polo que se refire a a importancia dos sectores sobre os que versan (saúde, mobilidade, medio ambiente, enerxía…) como, sobre todo, polo destacado papel que están chamados a xogar á hora de facilitar a posta a disposición de grandes cantidades de datos, en concreto á hora de superar superar os obstáculos técnicos e xurídicos que dificultan a súa posta en común(Abre en nova xanela) . A este respecto, en España xa dispomos dunha unha previsión legal respecto diso(Abre en nova xanela) , que se concretou coa creación dunha sección específica na Plataforma de Contratación do Sector Público(Abre en nova xanela)

Na propia Estratexia contémplase a creación de “ un espazo común europeo de datos relativos ás administracións públicas(Abre en nova xanela) , a fin de mejorar la transparencia y la rendición de cuentas respecto del gasto público y la calidad del gasto, luchar contra la corrupción tanto a nivel nacional como de la UE, y abordar las necesidades en relación con el cumplimiento de las normas, además de apoyar la aplicación efectiva de la legislación de la UE y favorecer aplicaciones innovadoras”. Si bien, al mismo tiempo se reconoce, que “los datos concernientes a la contratación pública se difunden a través de varios sistemas en los Estados miembros, están disponibles en diferentes formatos y no son fáciles de utilizar” concluyendo la necesidad, en muchos casos, de “mejorar la calidad de los datos”. 

Por que un espazo de datos no ámbito da contratación pública?

Dentro da actividade que levan a cabo as entidades públicas destaca a contratación pública, cuxa relevancia na economía do conxunto da UE chega ata case o 14% do PIB, polo que se trata dun polo estratéxico para dinamizar unha economía máis innovadora, competitiva e eficiente. Con todo, tal e como se recoñece expresamente na Comunicación da Comisión titulada Contratación pública: Un espazo de datos para mellorar o gasto público, impulsar a elaboración de políticas baseadas en datos e mellorar o acceso das pemes ás licitacións(Abre en nova xanela) , publicada en marzo de 2023, aínda que existe unha gran cantidade de datos sobre contratación pública, con todo “de momento a súa utilidade para os contribuíntes, os responsables públicos e os compradores públicos é escasa”. 

A regulación sobre contratación pública aprobada en 2014 incorporou unha decidida aposta polo uso de medios electrónicos na divulgación da información relativa á convocatoria e a adxudicación dos procedementos(Abre en nova xanela) , aínda que dita normativa adoece dalgunhas limitacións importantes:  

  • se refiere únicamente a los contratos que superen unos umbrales mínimos fijados a nivel europeo, lo que limita la medida al 20% de la contratación pública en la UE, de manera que son los propios Estados quienes han de promover medidas de transparencia propias para el resto de los supuestos; 
  • no afecta a la fase de ejecución contractual, de manera que no se aplica a cuestiones tan relevantes como el precio finalmente pagado, los plazos de ejecución realmente consumidos o, entre otras cuestiones, los posibles incumplimientos por parte del contratista y, en su caso, las medidas adoptadas por las entidades públicas al respecto; 
  • aunque se refiere al uso de medios electrónicos a la hora de cumplir con la obligación de transparencia, sin embargo, no contempla la necesidad de que se articule en base a formatos abiertos que permitan la reutilización automatizada de la información. 

Ciertamente, desde la aprobación de la regulación de 2014 se han producido importantes avances a la hora de facilitar la normalización del proceso de recogida de datos, sobre todo al imponerse la utilización de formularios electrónicos(Abre en nova xanela) para os limiares antes indicados desde o 25 de outubro de 2023. Con todo, resultaba imprescindible unha formulación máis ambiciosa que permitise “aproveitar plenamente o poder que ofrecen os datos sobre contratación pública”. Para iso, nesta nova iniciativa contémplanse non só medidas dirixidas a incrementar decididamente a cantidade de datos dispoñibles e a súa calidade senón, ademais, a creación dunha plataforma a escala da UE para facer fronte á dispersión actual, así como a combinación cun conxunto de ferramentas baseadas en tecnoloxías avanzadas, singularmente a intelixencia artificial. 

Las ventajas de este planteamiento son evidentes desde diversos puntos de vista:  

  • por una parte, podría proporcionase una información más precisa a las entidades públicas a la hora de planificar y adoptar sus decisiones;  
  • pero tamén, doutra banda, facilitaríanse as funcións de control e supervisión por parte das autoridades competentes e, en xeral, da sociedade;  
  • e, sobre todo, impulsaríase de maneira decisiva o acceso efectivo das empresas e, en particular, das pemes á información sobre procedementos actuais ou futuros aos que poder concorrer. 

Cales son os principais retos que se han de afrontar desde o punto de vista xurídico?

A Comunicación sobre o espazo de datos europeo da contratación pública supón unha importante iniciativa de gran interese por canto esboza o camiño a seguir, expondo as vantaxes que podería supor a súa posta en marcha, salientando as posibilidades que ofrece unha formulación tan ambiciosa e, así mesmo, identificando as principais condicións que o farían viable. Todo iso desde a análise de relevantes casos de uso, a identificación dos actores craves neste proceso e o establecemento dun calendario preciso cun horizonte temporal ata 2025. 

El impulso de un espacio europeo de datos específico en el ámbito de la contratación pública es, sin duda, una iniciativa que potencialmente podría tener un enorme impacto tanto en la propia actividad contractual de las entidades públicas como, asimismo, por lo que se refiere a las empresas y, en general, a la sociedad. Pero para que esto sea posible también habría que plantearse importantes desafíos desde la perspectiva jurídica: 

En primer lugar, actualmente no se contempla ampliar la obligación de publicación a los contratos que se encuentran por debajo de los umbrales establecidos a nivel europeo, lo que supone que la mayor parte de las licitaciones quedarían fuera del ámbito del espacio. Esta limitación plantea una consecuencia adicional, ya que supone dejar en manos de los Estados miembros el establecimiento adicional de obligaciones de publicidad activa a partir de las cuales proceder a la recogida y, en su caso, integración de los datos, lo que podría suponer una dificultad importante a la hora de asegurar la integración de múltiples y heterogéneas fuentes de datos, en particular desde la perspectiva de la interoperabilidad. A este respecto, la Comisión pretende crear un conjunto armonizado de datos que, en el caso de que fueran de obligado acatamiento por parte de todas las entidades públicas a nivel europeo, permitiría no sólo que los datos se recopilen por medios electrónicos, sino que, además, puedan traducirse a un linguaxe común(Abre en nova xanela) que facilite o seu tratamento automatizado. 

En segundo lugar, aínda que a Comunicación inste os Estados para que se esforcen “por recompilar datos tanto na fase previa á adxudicación como na fase posterior a esta”, con todo, configura como voluntarios os anuncios de finalización dos contratos. Se fosen obrigatorios poderíase “alcanzar unha comprensión moito máis detallada da totalidade do ciclo da contratación pública”, ademais de impulsar a adopción de medidas correctoras ante situacións xuridicamente discutibles tanto polo que se refire a a posición xurídica das empresas que non resultaron adxudicatarias como, así mesmo, das autoridades encargadas de levar a cabo funciones de fiscalización. 

Outro dos principais retos para o óptimo funcionamento do espazo europeo de datos consiste na fiabilidade dos datos publicados, xa que con frecuencia pódense deslizar erros á hora de cubrir os formularios ou, mesmo, dita tarefa pode percibirse como unha actividade rutineira que se realiza en ocasións sen prestar a debida atención á súa execución, tal e como vén demostrando a práctica administrativa con relación aos CPV(Abre en nova xanela) . Aínda que é preciso recoñecer que na actualidade existen ferramentas avanzadas que poderían axudar a corrixir este tipo de disfuncións, o certo é que resulta imprescindible ir máis aló dunha mera dixitalización dos procesos de xestión e apostar decididamente por modelos de tramitación automatizados que estean baseados nos datos e non nos documentos, como aínda hoxe resulta habitual en moitos ámbitos do sector público. Desde estas premisas poderíase avanzar decididamente desde as esixencias de interoperabilidade antes referidas e implementar as ferramentas analíticas baseadas en tecnoloxías emerxentes a que refírese a Comunicación. 

A necesaria adaptación da regulación europea sobre contratación pública

Dada a relevancia dos obxectivos expostos e a enorme dificultade que comportan os retos anteriormente indicados, parece xustificado que unha iniciativa tan ambiciosa e cun potencial impacto tan destacado articúlese a partir dunha sólida base normativa. Resulta imprescindible ir máis aló das recomendacións, establecendo claras e precisas obrigas xurídicas para os Estados membros e, en xeral, para as entidades públicas, á hora de xestionar e difundir a información sobre a súa actividade contractual, tal e como se expuxo por exemplo no espazo de datos sanitarios(Abre en nova xanela)

En definitiva, case dez anos despois da aprobación do paquete de directivas sobre contratación pública, quizais chegase o momento de proceder á súa actualización cunha formulación máis ambiciosa(Abre en nova xanela) que, desde las exigencias y posibilidades de la innovación tecnológica, permita poner realmente en valor la ingente cantidad de datos que se generan en este ámbito. Más aún, por qué no configurar los datos de la contratación pública como datos de alto valor(Abre en nova xanela) ao abeiro da regulación sobre datos abertos e reutilización da información do sector público? 

Fonte orixinal da noticia(Abre en nova xanela)

  • Contratación
  • Información e datos do sector público