O espazo europeo de datos para a contratación pública: posibilidades, dificultades e desafíos

O enfoque da regulación da Unión Europea ha dado un xiro importante desde que en 2003 impulsásese a primeira normativa sobre reutilización da información do sector público. En concreto, como consecuencia da Estratexia Europea de Datos aprobada en 2020 está a ampliarse o enfoque regulatorio polo menos desde dous puntos de vista: 

• por unha banda, están a impulsarse modelos de gobernación que teñan en conta a necesidade de integrar, desde o deseño e por defecto, o respecto a outros dereitos e intereses xuridicamente relevantes, como é o caso da protección dos datos persoais, a propiedade intelectual ou o segredo comercial, tal e como sucedeu singularmente a través do Regulamento de Gobernación dos Datos; 
• por outra banda, ampliando o ámbito subxectivo das normas para ir máis aló do sector público, de maneira que tamén se empezan a contemplar obrigas dirixidas especificamente a entidades privadas, tal e como demostra a aprobación en novembro de 2023 do Regulamento sobre normas harmonizadas para un acceso xusto aos datos e a súa utilización (coñecido como Lei de Datos). 

Nesta nova formulación adquiren un singular protagonismo os espazos de datos , tanto polo que se refire a a importancia dos sectores sobre os que versan (saúde, mobilidade, medio ambiente, enerxía…) como, sobre todo, polo destacado papel que están chamados a xogar á hora de facilitar a posta a disposición de grandes cantidades de datos, en concreto á hora de superar superar os obstáculos técnicos e xurídicos que dificultan a súa posta en común . A este respecto, en España xa dispomos dunha unha previsión legal respecto diso , que se concretou coa creación dunha sección específica na Plataforma de Contratación do Sector Público . 

Na propia Estratexia contémplase a creación de “ un espazo común europeo de datos relativos ás administracións públicas , co fin de mellorar a transparencia e a rendición de contas respecto do gasto público e a calidade do gasto, loitar contra a corrupción tanto a nivel nacional como da UE, e abordar as necesidades en relación co cumprimento das normas, ademais de apoiar a aplicación efectiva da lexislación da UE e favorecer aplicacións innovadoras”. Aínda que, ao mesmo tempo recoñécese, que “os datos concernentes á contratación pública difúndense a través de varios sistemas nos Estados membros, están dispoñibles en diferentes formatos e non son fáciles de utilizar” concluíndo a necesidade, en moitos casos, de “mellorar a calidade dos datos”. 

Por que un espazo de datos no ámbito da contratación pública?

Dentro da actividade que levan a cabo as entidades públicas destaca a contratación pública, cuxa relevancia na economía do conxunto da UE chega ata case o 14% do PIB, polo que se trata dun polo estratéxico para dinamizar unha economía máis innovadora, competitiva e eficiente. Con todo, tal e como se recoñece expresamente na Comunicación da Comisión titulada Contratación pública: Un espazo de datos para mellorar o gasto público, impulsar a elaboración de políticas baseadas en datos e mellorar o acceso das pemes ás licitacións , publicada en marzo de 2023, aínda que existe unha gran cantidade de datos sobre contratación pública, con todo “de momento a súa utilidade para os contribuíntes, os responsables públicos e os compradores públicos é escasa”. 

A regulación sobre contratación pública aprobada en 2014 incorporou unha decidida aposta polo uso de medios electrónicos na divulgación da información relativa á convocatoria e a adxudicación dos procedementos , aínda que dita normativa adoece dalgunhas limitacións importantes:  

• refírese unicamente aos contratos que superen uns limiares mínimos fixados a nivel europeo, o que limita a medida ao 20% da contratación pública na UE, de maneira que son os propios Estados quen han de promover medidas de transparencia propias para o resto dos supostos; 
• non afecta á fase de execución contractual, de maneira que non se aplica a cuestións tan relevantes como o prezo finalmente pago, os prazos de execución realmente consumidos ou, entre outras cuestións, os posibles incumprimentos por parte do contratista e, no seu caso, as medidas adoptadas polas entidades públicas respecto diso; 
• aínda que se refire ao uso de medios electrónicos á hora de cumprir coa obriga de transparencia, con todo, non contempla a necesidade de que se articule con base en formatos abertos que permitan a reutilización automatizada da información. 

Certamente, desde a aprobación da regulación de 2014 producíronse importantes avances á hora de facilitar a normalización do proceso de recollida de datos, sobre todo ao imporse a utilización de formularios formularios electrónicos para os limiares antes indicados desde o 25 de outubro de 2023. Con todo, resultaba imprescindible unha formulación máis ambiciosa que permitise “aproveitar plenamente o poder que ofrecen os datos sobre contratación pública”. Para iso, nesta nova iniciativa contémplanse non só medidas dirixidas a incrementar decididamente a cantidade de datos dispoñibles e a súa calidade senón, ademais, a creación dunha plataforma a escala da UE para facer fronte á dispersión actual, así como a combinación cun conxunto de ferramentas baseadas en tecnoloxías avanzadas, singularmente a intelixencia artificial. 

As vantaxes desta formulación son evidentes desde diversos puntos de vista:  

• por unha banda, podería proporcionase unha información máis precisa ás entidades públicas á hora de planificar e adoptar as súas decisións;  
• pero tamén, doutra banda, facilitaríanse as funcións de control e supervisión por parte das autoridades competentes e, en xeral, da sociedade;  
• e, sobre todo, impulsaríase de maneira decisiva o acceso efectivo das empresas e, en particular, das pemes á información sobre procedementos actuais ou futuros aos que poder concorrer. 

Cales son os principais retos que se han de afrontar desde o punto de vista xurídico?

A Comunicación sobre o espazo de datos europeo da contratación pública supón unha importante iniciativa de gran interese por canto esboza o camiño a seguir, expondo as vantaxes que podería supor a súa posta en marcha, salientando as posibilidades que ofrece unha formulación tan ambiciosa e, así mesmo, identificando as principais condicións que o farían viable. Todo iso desde a análise de relevantes casos de uso, a identificación dos actores craves neste proceso e o establecemento dun calendario preciso cun horizonte temporal ata 2025. 

O impulso dun espazo europeo de datos específico no ámbito da contratación pública é, sen dúbida, unha iniciativa que potencialmente podería ter un enorme impacto tanto na propia actividade contractual das entidades públicas como, así mesmo, polo que se refire a as empresas e, en xeral, á sociedade. Pero para que isto sexa posible tamén habería que exporse importantes desafíos desde a perspectiva xurídica: 

En primeiro lugar, actualmente non se contempla ampliar a obriga de publicación aos contratos que se atopan por baixo dos limiares establecidos a nivel europeo, o que supón que a maior parte das licitacións quedarían fóra do ámbito do espazo. Esta limitación expón unha consecuencia adicional, xa que supón deixar en mans dos Estados membros o establecemento adicional de obrigas de publicidade activa a partir das cales proceder á recollida e, no seu caso, integración dos datos, o que podería supor unha dificultade importante á hora de asegurar a integración de múltiples e heteroxéneas fontes de datos, en particular desde a perspectiva da interoperabilidade. A este respecto, a Comisión pretende crear un conxunto harmonizado de datos que, no caso de que fosen de obrigado acatamento por parte de todas as entidades públicas a nivel europeo, permitiría non só que os datos se recompilen por medios electrónicos, senón que, ademais, poidan traducirse a unha linguaxe común que facilite o seu tratamento automatizado. 

En segundo lugar, aínda que a Comunicación inste os Estados para que se esforcen “por recompilar datos tanto na fase previa á adxudicación como na fase posterior a esta”, con todo, configura como voluntarios os anuncios de finalización dos contratos. Se fosen obrigatorios poderíase “alcanzar unha comprensión moito máis detallada da totalidade do ciclo da contratación pública”, ademais de impulsar a adopción de medidas correctoras ante situacións xuridicamente discutibles tanto polo que se refire a a posición xurídica das empresas que non resultaron adxudicatarias como, así mesmo, das autoridades encargadas de levar a cabo funciones de fiscalización. 

Outro dos principais retos para o óptimo funcionamento do espazo europeo de datos consiste na fiabilidade dos datos publicados, xa que con frecuencia pódense deslizar erros á hora de cubrir os formularios ou, mesmo, dita tarefa pode percibirse como unha actividade rutineira que se realiza en ocasións sen prestar a debida atención á súa execución, tal e como vén demostrando a práctica administrativa con relación aos CPV . Aínda que é preciso recoñecer que na actualidade existen ferramentas avanzadas que poderían axudar a corrixir este tipo de disfuncións, o certo é que resulta imprescindible ir máis aló dunha mera dixitalización dos procesos de xestión e apostar decididamente por modelos de tramitación automatizados que estean baseados nos datos e non nos documentos, como aínda hoxe resulta habitual en moitos ámbitos do sector público. Desde estas premisas poderíase avanzar decididamente desde as esixencias de interoperabilidade antes referidas e implementar as ferramentas analíticas baseadas en tecnoloxías emerxentes a que refírese a Comunicación. 

A necesaria adaptación da regulación europea sobre contratación pública

Dada a relevancia dos obxectivos expostos e a enorme dificultade que comportan os retos anteriormente indicados, parece xustificado que unha iniciativa tan ambiciosa e cun potencial impacto tan destacado articúlese a partir dunha sólida base normativa. Resulta imprescindible ir máis aló das recomendacións, establecendo claras e precisas obrigas xurídicas para os Estados membros e, en xeral, para as entidades públicas, á hora de xestionar e difundir a información sobre a súa actividade contractual, tal e como se expuxo por exemplo no espazo de datos sanitarios . 

En definitiva, case dez anos despois da aprobación do paquete de directivas sobre contratación pública, quizais chegase o momento de proceder á súa actualización cunha formulación máis ambiciosa que, desde as esixencias e posibilidades da innovación tecnolóxica, permita pór realmente en valor a inxente cantidade de datos que se xeran neste ámbito. Máis aínda, por que non configurar os datos da contratación pública como datos de alto valor ao abeiro da regulación sobre datos abertos e reutilización da información do sector público? 

Fonte orixinal da noticia